Një grup blegtorësh shqiptarë ka eksploruar Apeninet në Reggio Emilia të Italisë: në kërkim të zgjidhjeve të dobishme edhe për Veriun e Shqipërisë. Osservatorio Balcani e Causaso ka ndjekur këtë “udhëtim-studim” unik në llojin e tij përshkruar në italisht nga Nicola Pedrazzi. Përkthyer në shqip nga Albania News.
Në fushë në Reggio mëngjesi është i ftohtë dhe i trishtë. Pas një orë kthesash në drejtim të Succiso-s, Udhërrëfuesi i Davides ndalon dhe lart në mal, dielli po shpërbën retë. Ekspedita italo-shqiptare po na pret në një bar pasi ka pirë me fund dy xhiro kafesh. “Më në fund vëllezër, mirë se erdhët!”, na pret Korrado Torçanti, veterineri nga Collagna, i cili do të jetë edhe udhërrëfyesi ynë. “Mirë se vini në Luginën e Secchias, në veri të Parkut Kombëtar të Apenineve Toskano-Emiliane, pra në vendin më të bukur në botë”. Peizazhi dhe gjuha e vendit kodrinor ku ndodhemi, kumton Ligurian dhe Toskanen, por në dy ditët e ardhshme, gjuha e grupit të pa gjasa të cilit i bashkohemi, do të jetë shqipja.
Blegtorë, jo turistë
Veteriner, blegtor dhe prodhues, prej disa vitesh Korrado merr pjesë me mish e me shpirt në projektin e bashkëpunimit për zhvillim koordinuar nga Reggio Terzo Mondo (RTM): shkon peronalisht në veri të Shqipërisë dhe mirëpret nga ato zona grupe blegtorësh shqiptarë, që në shpatet e Apenineve të Reggios gjejnë një natyrë të ngjashme me atë të shtëpisë, së bashku me zgjidhjet e mundshme për të rritur fitimet.
“Kur shkoj në kishë luaj me kitarë dhe ndihmoj të tjerët të këndojnë – na tregon Korrado gjatë udhëtimeve të shkurtra me makinë nga një fermë në tjetrën – dhe kjo gjë për mua vlen në të gjitha fushat e jetës: mua më kanë mësuar, ndaj mundohem të ndaj çfarë di me të tjerët. Unë iu bashkova propozimit të RTM-së pikerisht se jam i gatuar kështu. Këtu ka njerëz që ndjek prej tre vitesh, kemi krijuar një marrëdhënie besimi …”.
Blegtorët shqiptarë që Korrado udhëhëq në zbulimin e territorit të tij janë të gjithë të rinj: djem të lindur në vitet tetëdhjetë dhe nëntëdhjetë, në mes të tranzicionit nga komunizmi në demokraci. E vetmja fytyrë e njohur për mua është ajo e Pashk Hasanit, protagonist i videos që në shtator kemi realizuar në fermën e tij, në Mërtur, në Alpet shqiptare.
https://www.facebook.com/albnews/videos/10155890776963850/
Pranë tij këtë radhë nuk është e shoqja Malbora, por bashkatdhetarët e tij që njësoj si ai, kanë vënë bast mbi të ardhmen e territorit ku lindën, migruan dhe u rikthyen. Është Behar Dunga, i cili në Qerret – një fshat i vogël dyzet minuta nga Puka – drejton një fermë me njëqind e pesëdhjetë dhi, për të cilat ka në plan të nisë sa më parë një sistem mekanik të mjeljes; Gjergj Prendi, që së bashku me tre shokë nga Blinishti dëshiron të ndërtojë punëtorinë e vet për prodhimin e djathit të bardhë; Mesar Hasmegaj, i cili ndryshe nga të tjerët jeton në fushë, në Mjedë, një qytezë e vogël jo shumë larg Vaut të Dejës, dhe që me ndihmën e babait dhe vëllezërve drejton një fermë prej më shumë se katërqind krerë dele, dhe ia shet qumështin një prej fabrikave kryesore të përpunimit. Së fundi, është e reja Paola Gjoni (lindur më 1990), eksperte veterinare, së cilës RTM i ka besuar monitorimin e zonës së Fushë Arrezit: sytë dhe veshëve të së cilës Korrado i dedikon shumicën e diskutimeve të tij plot pasion.
“Qëllimi ynë – thotë Nicola Battistella, bashkëpunëtor i RTM që ndjek gjatë vitit projektin në tokën shqiptare – nuk është të ngujisim ëndrrën e sistemit industrial Emilian! Na intereson të bëjmë të mundur të kuptojmë se si dhe pse funksionojnë bizneset e vogla familjare, të ngjashme me ato që mund të lindin nga mbarështuesit tanë në Shqipëri “.
Dhitë janë dhi kudo, infrastuktura jo
Era. Erërat. Kush, si unë, ka lindur dhe është rritur në qytet, nuk i njeh shijet e fshatit. Nuk i njeh ritmet, ajrin, ashpërsinë, mundin, kënaqësitë. Nuk e njeh punën e fshatit, nuk i njeh njerëzit. Dhe nuk i njeh kafshët: para se RTM të më jepte këtë mundësi, unë nuk njihja një lloj delesh nga një tjtër – në të vërtetë nuk kisha as më të voglin dyshim që në Apeninet tona jetonin dhi. Nga stalla në stallë, nga ferma në fermë, dëgjoj pyetjet e mbarështuesve shqiptarë, dhe filloj e bëj pyetje edhe unë: Me se ushqehet një dhi? Sa litra qumësht prodhon? Sa keca lind në një vit?
Mbarështimi i mirë ka të njëjtin sekret me djathin: ekuilibrin. Rendimenti varet nga koha dhe nga dozat. Një stinë është më e dobishme për ciftimin se një tjetër, ekziston një përzierje optimale me foragjere, ekzistojnë lloje të ndryshme stallash: do të thotë që kzistojnë “ekuilibra”, bazuar ne vite të tëra përpjekjesh dhe përvojash. Vëmendje ndaj detajeve është celësi në shpjegimet e të gjithë mbarështuesve që vizitojmë, pavarësisht nga kafshët që mbajnë apo madhësisë së fermës.
Me aq sa kuptoj unë, në fshat, çdo gjest përbën ekonomi, por jo në kurriz të cilësisë së jetës së kafshëve – burim parësor, që këtu ruhet si i shenjtë – por për shkak se çdo veprim kërkon përpjekje, dhe kursimi i energjisë është në qendër të organizimit të një ferme që synon të jetë në treg: duke filluar nga krahu i punës.
Një zinxhir prodhimi mund të jetë shumë i brishtë. Këtë gjë ma qartëson Korrado me një shembull: “Një nga problemet që kam hasur në Shqipëri është aborti nga mikoplazma. Në vitet e fundit janë infektuar disa kope. Nëse njëzet apo tridhjetë krerë dështojnë, kjo është një tragjedi: do të thotë të mos kesh keca dhe të mos kesh as qumësht, pasi qumështi i shtatzënisë së dështuar nuk është i mirë për djathin”.
Kjo përkujdesje e madhe ndaj kafshëve dhe burimeve i përket në fund të fundit dhe traditës shqiptare; por gjatë diktaturës së gjatë të Enver Hoxhës, një organizim absurd “kooperativist” i fshatrave u hoqi pronësinë e kafshëve familjeve të cilat prej shekujsh i dedikoheshin blegtorisë: një kolektivizim i dobët pa lidhje me realitetin që pretendonte të udhëhiqte, një shkatërrim të cilin, Veriu i Shqipërisë, me traditë të fortë agro-blegtorale, ka paguar me çmimin më të shtrenjtë.
Duke e ditur këtë situatë, ndërkohë që ndjek telekamerën e Davides me mikrofon, shtangem ndërkohë që shoh miqtë tanë shqiptarë, blegtorë fill pas diktaturës: nga sytë e tyre krenarë e të përqëndruar nuk shfaqet asnjë shenjë habie për efikasitetin emilian; vijnë nga një histori tjetër, por edhe ata blegtorë janë, i kuptojnë më së miri dilemat dhe lodhjet e kolegëve italianë të cilët tregojnë për disa gjëra kryer ndryshe në Shqipëri.
Kur i kërkoj Mesarit nëse dallon diferenca të mëdha, me atë buzëqeshjen e vet ironike thotë: “dhitë janë dhi kudo, këto veç janë pak më të majme”. Ndërkohë që më flet, dora e tij e madhe përkëdhel kokën e vogël të një keci të murrmë: kafshët dhe blegtorët sikur njihen me njëri tjetrin, e në fakt dhentë e dhitë me mua shkëmbejnë veç siklet.
Nëse një dhi është dhi, dhe një blegtor është blegtor, kushtet e pikënisjes jo gjithmonë janë njësoj. Përpara një infrastrukture dhe teknologjie sytë e shqiptarëve ndizen me risi: kur Korrado na ilustron një sistem për mjeljen mekanike, kur përdor një sondë për ekografinë ose kur këshillon një shishkë antibiotiku, pyetja, gati nga të gjithë është: “sa kushton?” – e ky është rasti i vetëm kur përgjigjet e marra nuk ngjallin optimizëm. Herë të tjera, vërejtjet e sygjeruara janë të thjeshta dhe ekonomike. Është rasti i një këmbalke dërrase që Korrado përdor për të mjelë, apo të “grazhdës me vetëkapje”, një sistem elementar në realizim por i sofistikuar në rezultat, pasi detyron delet të hanë në radhë të rregullta, duke i garantuar secilës sasinë e duhur të ushqimit. Ndërkohë që kopeja vijon në radhë indiane, blegtorët miq nxjerrin disa foto. “Kur të kthehem do e bëj dhe unë” është një nga ato frazat që asnjë nuk thotë, por që merret vesh nga shikime të kryqëzurara.
https://www.facebook.com/albnews/videos/10156210446278044/
Dëshira për ndryshim
Në vizionin e RTM-së, ndryshimi vjen nga përballjet. Për këtë arsye, në mbarim të “shëtitjes”, personat që njohëm gati nuk numërohen. Duke sistemuar skedarët në kompjuter, rishoh kurajon e Marko Maralia-s, që me fermën e tij (“Il laghetto”) është përqëndruar në mbarështimin e dhive, djathrat që prodhon janë ari i tij, po për miqtë ardhur nga larg, Marko ka servirur pa kandar.
Më vjen ndërmend simpatia e vëllezërve Santini, që në Valbonë, fshat në Collagna, mbajnë dhe lopë.
Sot Xhuzepe Santini ka në garazh pesë traktorë, por dy gomerët në stallën e tij i kthejnë në memorje të parët e vet: “Ai është për vajzën time, tjetri për mbesën time. Kanë pas qenë mjet transporti të mbarështueve tanë të hershëm” po i shpjegonte shqiptarëve, duke marrë mbrapsht një “e dimë mirë” dashamirëse -, sot janë veç humbje, por është traditë e jona, ç’tju them më tepër…”.
Në fund, rimendoj i ngazëllyer për tryezën italo-shqiptare gatitur pranë kooperativës “Valle dei Cavalieri” në Succiso, një krenari e vërtetë për një territor që ka krijuar punë dhe zhvillim bazuar në burimet dhe identitetin e vet.
Nëse metoda e RTM-së do të ketë fat, diçka e ngjashme mund të ndodhë pas ca kohësh dhe në Veriun e Shqipërisë, ku GDP-ja për frymë është më e vogël se një e gjashta e asaj italiane, ku fjala “kooperativë” ndjell një të kaluar të errët, ku një peizazh i pacënuar të lë pa frymë. Ku Pashku, Behari, Gjergji, Mesari dhe Paola jane duke punuar, me duart e tyre dhe aftësitë e tyre, për një të nesërme ndryshe. Një e nesërme shqiptare.
Programi i Alencës për Zhvillimin dhe Vlerësimin e Bujqësisë Familjare në Shqipërinë e Veriut , është një program që synon të vërë në lëvizje zhvillimin lokal duke u nisur nga njohuritë tradicionale, prodhimet tipike, dhe nga roli i grave.
Programi ka filluar më 4 korrik në Pukë dhe në 7 korrik në shkollën profesionale të Bushat-Vau i Dejës.
Projekti trevjeçar, nisur më 4 korrik në Pukë, promovohet nga dy OJQ italiane – Reggio Terzo Mondo (RTM ) dhe Cooperazione per lo sviluppo paesi emergenti (COSPE ) – me mbështetjen e Agjensisë Italiane për Bashkëpunim dhe Zhvillim (AICS).