Nё këtë artikull, do tё më lejoni tё trajtoj temën e dygjuhësisё, shpesh zëvendësuar me fjalёn “bilinguizëm”, nga disa aspekte kritike qё kam patur rastin të has shpesh në kontaktet me bashkëatdhetarët e mi, këtu në Itali.
Veçanёrisht do tё mё pёlqente tё ndalesha pak mё gjatё nё pёrdorimin e dygjuhёsisё nga ana e fёmijëve tё lindur apo tё rritur jashtё Atdheut. Duke mos qenё as sociologe e as psikologe, nuk do tё flas pёr avantazhet e dygjuhёsisё, edhe kur kjo domosdoshmёri lind si pasoj mbijetese e pёrshtatjeje nё vendin ku emigrohet, pasi janё tema tё trajtuara e tё ritrajtuar nga profesionistё tё çdo rangu. Ajo qё dua tё shtroj ёshtё pyetja se çfarё duhet bёrё pёr t’ju transmetuar fёmijёve nё emigracion njё gjuhё sa mё ta pastёr, sa mё tё pasur nё shprejё dhe pa ndikimet dhe futjen e termave tё huaja.
Nuk ёshtё e lehtё tё jetosh nё njё vend tё huaj e tё luftosh çdo ditё pёr tu integruar, si nga pikpamja ekonomike por edhe kulturale. Tё flasёsh pa gabime gjuhёn e vendit pritёs ёshtё gati e pamundur siç ёshtё gjithashtu gati e pamundur ta shkruash atё pa gabime e pa korrigjues automatikё tё mjeteve elektronike tё komunikimit. E folura e pёrditshme, siç ёshtё e njohur, tё cilёs mund ti shtohet edhe terminologjia e njё zanati tё caktuar, nga profesionet mё tё thjeshta apo profesione qё kёrkojnё njё shkollim mё tё lart, pёrfshin pёrdorimin e njё numuri tё kufizuar fjalёsh. Pra mund tё themi me bindje qё brezi i parё i emigracionit nuk e njeh gjuhёn e vendit pritёs sikudёr autoktonёt.
Mё ka rёnё shpesh rasti tё degjoj prindёr shqiptarё, sidomos nёpёr ambjente tё hapura publike, t’u flasin fёmijёve tё tyre nё italisht. Kjo ndodh ndoshta pёr dёshirёn qё kanё disa pёr tё mos u dalluar si tё huaj, por edhe pёr pamundёsinё qё mund tё kёnё pёr tё komunikuar me fёmijёt e tyre nё njё gjuhё pa gabime gramatikore. Dua tё jem mё e saktё. Nuk dua tё ndalem nё aspektet sociale, siç mund tё jetё diskriminimi, mёnjanimi apo forma tё tjera isolimi, tema shumё tё ditёs qё prekin nga afёr emigracionin…..do tё flas vetёm pёr pёrdorimin e gjuhёs shqipe tek gjenerata e dytё. Edhe prindёrit nё emigracion, pёr motive tё njohura, e kanё tё vёshtirё tё rujnё njё nivel tё plotё tё pёrdorimit tё gjuhёs shqipe si nё kohёn kur ishin nё Atdhe.
Gjuha reduktohet kryesisht nё njё grup fjalёsh tё komunikimit tё pёrditshёm, gjithmonё kur kjo mundёsi ekziston. E siç thotё populli yne, gjuha mbahet gjalle vetёm duke e pёrdorur atё. Atёhere lind pyetja, si mundet kёta prindёr nё emigracion t’u pёrcjellin bijve tёtyre gjuhёn amёtare????
Pёr vite me rradhё, nё shkollat italiane, edhe pse politikat e integrimit kishin parashikuar figurёn e mediatorit kultural, ju kёshillonin prindёrve qё tё mos flisnin mes tyre nё familje gjuhёn e origjinёs por tё pёrdornin vetёm italishten.
Njё politikё kjo, siç flasin rezultatet, e gabuar, e korrigjuar tashmё nga vet shkollat e mёsuesit. Aktualishtёshtё kaluar nё tё kundёrtёn e saj, pra pёrdorimin nёpёr familje tё gjuhёs mёmё, duke ja lёnё shkollёs e shoqёrisёdetyrёn e mёsimit korrekt tё gjuhёs italiane. Aspekt ky shumё i drejtё edhe nga pikpamja e roleve nё familje, ku jo pak herё autoriteti prindёror binte, pёr shkak tё mos pёrdorimit korrekt tё gjuhёs, e bёhej qesharak karshi fёmijes, dukё e vёnё atё nё dyshim e pse jo, duke e çuar deri nё tallje.
Gjithmonё duke folur pёr aspektet kritike, do tё shtoja qё, mes emigrantёve haset njё pёrdorim i theksuar dialektor, si pasoj transmetuar edhe tek femijёt, tё cilёt pёrveç tij nuk kanё mundёsi tё mёsojnё gjuhёn letrare. Mungesa e kёsaj tё fundit e bёn tё vёshtirё qё dy fёmijё me origjinё shqiptare, qё flasin njёri dialektin e veriut e tjetri tё jugut, tё mёrren vesh nё mes tyre. Pёr ta ёshtё mё e lehtё pёrdorimi i gjuhёs italiane.
Janё shumё frekuente rastet kur, vet prindёrit, bёjnё pёrzjerje dygjuhёsore, duke pёrdorur foljet italiane tёzgjedhuara nё shqip, nё vetёn e parё, tё dytё apo tё tretё…. Akoma edhe mё keq kur tё lodhur nga pёrpjekje tёvazhdueshme komunikimi, herё, herё tё pamundura, prindi flet nё shqip dhe femija pёrgjigjet nё italiasht, apo gjysmat e fjalёve nё njё gjuhё e gjysmat nё njё tjetёr,…. ky kalvar zgjat pafund e pa kurfarё rezultati.
Nё emigracion ёshtё shumё e vёshtrё tё ruash identitetin tёnd kulturor, por akoma edhe mё e vёshtirё tua pёrcjellёsh atё fёmijёve tё lindur jashtё Atdhet. Njё temё mё vete ёshtё dhe ajo e çifteve mikse ku njёri prej prindёrve ёshtё shqiptar e tjetri italian, apo i ndonjё etnie tjeter, ku loja bёhet edhe mё e ndёrlikuar mё njё gjuhё e mё njё kulturё tё tretё.
Por le ti kthehemi shqipes sonё, qё na intereson mё shumё. Ka ardhur koha kur duhet menduar seriozisht trajtimi i kёtij problemi. Brezin e dytё, po nuk u investua nё mёsimdhёnie e nё kulturё, e pret asimilimi. Shumё nga ne shqiptarёt qё jetojmё jashtё kufijve, pёr tё mos thёnё tё tёrё, nuk e duam kёtё gjё, e nё mёnyre totalisht vullnetare japim nje kontribut modest brenda mundёsive tona tё kufizuara, me shkolla apo kurse tё mёsimit tё gjuhёs shqipe, me aktivitete kulturorё, duke publikuar herё pas herё ndonjё artikull si ky, nё mediat qё na e mundёsojnё atё, si gazeta nё fjalё, apo thjesht duke qёnё ambasadorё tё vendit tonё sa herё na e kёrkon jeta dhe kontaktet e pёrditshme.
Kemi bindjen se mund tё bёjmё edhe mё shumё sikur shteti ynё tё na mbeshtesi me politika konkrete, tё studjuara, duke shfrytёzuar bazat tona aktuale. Kemi pritur me entuziazёm krijimin e Ministrisё sё Diasporёs e shpresojmё shumё qё kjo bashkё mё dikasteret e tjera pёrkatse, ti kushtojnё vёmёndjen e duhur temave qё ngrejmё, duke na dhёnё pёrgjigjet e duhura. Emigrantёt e bijtё e tyre janё njё potencial i madh njerёzor e jo vetёm ekonomik. Nё gjithё kёto vite kanё kontribuar, me sukseset e tyre nё çdo fushё, nё rritjen e imazhit dhe zhvillimit ekonomik tё Shqiperisё.
Tema e mёsimit tё gjuhёs letrare shqipe dhe njohja e mirё e saj ёshtё shumё e rendёsishmё e nuk duhet t’i lihet rastёsisё. Shkollat shqipe, qё me shumё sakrifica e lodhje, mbahen tё hapura falё punёs vullnetare, tё parreshtur, plot pasion e patriotizёm tё mёsuesve vullnetarё, japin njё kontribut tё vyer nё formimin gjuhёsor tё gjeneratёs sё dytё. Strukturimi dhe njohja e tyre, pajisja me baza materiale e didaktike, çertifikimi i kurseve tё ndjekura sipas niveleve tё diferencuara, do tё ishin vetёm disa nga nevojat parёsore qё ato kanё.
Ndёrkohё qё politika italiane bёn pёrpjekjet e saja konkrete pёr njohjen e tё drejtёs sё qytetarisё pёr “ius solis” tё fёmijёve tё emigrantёve, politika shqiptare duhet tё bёj gjithashtu edhe ajo njohjen e qytetarёve tё saj jashtё kufijve pёr “ius sangunis”. Njё nga aspektёt parёsore, jo administrative, ёshtё dhe mbetet gjuha letrare shqipe. Kjo gjeneratё e dytё njё ditё mund tё kthehet nё Atdhe, nёsё kёshtu do tё meritonte tё quhej vendi i tё parёve tё tyre!!!!
Ky artikull është botuar për herë të parë në Interessi Comuni Journal, më datë 8 tetor 2017
