Dy fjalë në lidhje me përkthimin e këngës në gjuhën shqipe…
Përpara disa ditësh një klient më kërkoi përkthimin e tekstit të këngës “Nuk më keni bërë asgjë” në gjuhën shqipe.
I shpjegova shkurtimisht klientit se një gjë e tillë është mjaft e vështirë dhe ka nevojë për kohë. Klienti më tha se i duhej “thjesht një përkthim”… Mora shkas nga kjo përvojë për të shprehur disa mendime në lidhje me përkthimin e poezisë apo tekstin e një kënge.
Një nga debatet që kanë të bëjnë me teorinë e përkthimit e që përfshin më shumë ekspertët është mundësia apo pamundësia e përkthimit të poezisë.
Mund të ketë artistë që janë poetë edhe këngëtarë njëkohësisht e që nëpërmjet muzikës gjejnë një formë të re të transmetimit të shkrimit poetik, por ka edhe këngëtarë që nuk janë poetë. Bob Dylan, p.sh. nga shumë specialistë nuk është pranuar si poet, megjithatë nëpërmjet këngës së tij ai ka krijuar sigurisht një formë të re letërsie.
Ka disa rryma mendimi. Disa specialistë mendojnë se poezia mund të përkthehet vetëm nga poetët: janë teoritë e para të përkthimit në anglisht, duke qenë vetë këta përkthyes kryesisht poetë. Një mendim tjetër është se përkthimi shërben vetëm për të kuptuar tekstin origjinal, pasi përkthimi i një poezie në një gjuhë tjetër, duke ruajtur të njëjtat vlera artistike, është thjesht i pamundur.
Një përkthim që i qëndron besnik origjinalit dhe që në të njëjtën kohë është “i bukur” si origjinali duke ruajtur të njëjtat karakteristika është rezultat i hulumtimit dhe i përpjekjeve të jashtëzakonshme nga ana e përkthyesit për t’iu afruar origjinalit.
Nga ana tjetër ideja se një përkthim i mirë i një poezie mund të bëhet vetëm nga një poet është një pohim pak i dyshimtë sepse kufizon ata përkthyes që i njohin mirë të dy gjuhët dhe që mund të angazhohen në “aventurën” e përkthimit, madje edhe në rastin e një poezie të vështirë (p.sh. për sa i përket metrikës dhe rimës).
Duke lexuar përkthime të shumta të poetëve të famshëm, mund të arrijmë në përfundimin se, versionet e përkthyesve “jo poetë”, janë vepra që përgjithësisht përfaqësojnë stereotipin e vjetër të “përkthyesit tradhtar”.
Ndërsa në përkthimet e përkthyesve poetë kemi mundësi të shohim, duke njohur origjinalin, se si aspekti krijues i përkthyesit poet mund të ndërhyjë rëndë në përkthim; ka raste kur duket sikur “shpirti i poetit përkthyes” përpiqet të përcjellë ndjenjat e veta te përkthimi, duke iu mbivendosur origjinalit, duke ndryshuar kështu veprën origjinare e pothuaj duke e mbytur atë.
Sikur të imagjinonim një poet që përkthen Danten, duke përdorur stilin, tingujt dhe ritmin tipik të poezisë moderniste, do të shihnim në këtë rast diçka që nuk është më një sonet i Dantes, por një vepër e re, (ndoshta edhe më e bukur), por ama një interpretim i ri.
Kur shkojmë në një ekspozitë dhe admirojmë një pikturë, mund të flasim për figurat e ilustruara, për teknikën që është përdorur, stilin, zgjedhjen e ngjyrave e detaje të tjera. Pra, asgjë nuk na pengon, pasi të kemi admiruar veprën origjinale, të shohim dhe të vlerësojmë variacione të tjera të asaj pikture, ose piktura të tjera, pavarësisht nga artisti që i ka punuar. Pra kemi të bëjmë me një ndryshim thelbësor në krahasim me poezinë: kushdo, pavarësisht nga kombësia, mund ta ndjejë dhe ta admirojë një pikturë dhe ta kuptojë atë sipas përvojës personale, por në qoftë se ne nuk e njohim një gjuhë të huaj, ose një dialekt të veçantë, është e pamundur që të kuptojmë ose ta ndjejmë një poezi pa ndihmën e përkthimit.
Poezia tek e cila kemi mbivendosjen e “shpirtit” të përkthyesit poet na lë të dyshojmë dhe gjithashtu na lë të pakënaqur: duke mos njohur veprën origjinale nuk do të jemi kurrë në gjendje të vlerësojmë poezinë e shkruar në gjuhën origjinale. Në të njëjtën mënyrë “përkthimi vetëm për të kuptuar” na krijon pakënaqësi, sepse synon të përcjellë vetëm kuptimin, mesazhin, duke lënë pas dore aspektin poetik. Është një përkthim pa një shpirt, besnik ndaj mendimit të autorit, por asgjë më shumë se një transportim i një sërë konceptesh nga një gjuhë në një gjuhë tjetër.
Përkthimi besnik ndaj origjinalit është pika e duhur e takimit ndërmjet besnikërisë ndaj origjinalit dhe vështirësive të pamohueshme p.sh. për ruajtjen e rimës e të ritmit, që hasen në përkthimin e poezisë.
Përfundimisht, me një përpjekje të madhe, mund të themi se takimi ndërmjet poezisë dhe përkthimit mund të ndodhë, edhe pse mangësitë mund të jenë të pashmangshme. Çdo gjuhë është e ndryshme nga të tjerat në aspektin e strukturës, tingujve dhe ritmit (pa përmendur figurat retorike). Diçka humbet në mënyrë të pashmangshme në përkthim, megjithatë, duhet t’i qëndrojmë sa më afër origjinalit, ose të paktën të përpiqemi t’i afrohemi atij sa më shumë. Përkthimi duhet të transmetojë emocione, nuk duhet të jetë diçka e ftohtë, pa shpirt.
Përkthyesja çeke Martina Csolàny, i ka përshkruar përkthyesit duke përdorur një imazh me fantazi.
Ajo i sheh përkthyesit si “balerinë të lidhur me zinxhir”: sipas aspektit artistik janë balerinë, për sa i përket gjuhës amtare (në të cilën përkthejnë) por janë të lidhur nga “zinxhirët” e kuptimit – nga kuptimi i tekstit origjinal, që duhet të jepet me anën e përkthimit.
Pra përkthimi modern pretendon të ketë një stil të bukur (pa interferenca) dhe në të njëjtën kohë të jetë semantikisht besnik (morfologji e “fjalëpërfjalshme”).
Kam provuar ta përkthej tekstin e këngës edhe në gegërisht, duke përdorur sa më pak gegizma. Ndryshimet ndërmjet variantit gegë dhe shqipes së sotme letrare janë kryesisht me natyrë fonetike; shpresoj t’ia kem arritur.
Përkthimi në gjuhën shqipe
| Al Cairo non lo sanno che ore sono adesso
Il sole sulla Rambla oggi non è lo stesso In Francia c’è un concerto la gente si diverte qualcuno canta forte qualcuno grida a morte |
Në Kajro nuk e dinë se sa është ora tani
Dielli mbi Rambla sot nuk është i njëjtë Në Francë ka një koncert njerëzit po zbaviten dikush këndon fort dikush bërtet për vdekje |
| A Londra piove sempre ma oggi non fa male
il cielo non fa sconti neanche a un funerale A Nizza il mare è rosso di fuochi e di vergogna di gente sull’asfalto e sangue nella fogna |
Në Londër bie shi gjithmonë por sot s’bën keq
qielli nuk bën zbritje as edhe në një varrim Në Nicë deti është i kuq nga zjarret dhe turpi të njerëzve mbi asfalt dhe gjakut në kanalizime |
| E questo corpo enorme che noi chiamiamo Terra
ferito nei suoi organi dall’Asia all’Inghilterra galassie di persone disperse nello spazio ma quello più importante è lo spazio di un abbraccio Di madri senza figli, di figli senza padri Di volti illuminati come muri senza quadri Minuti di silenzio spezzati da una voce NON MI AVETE FATTO NIENTE |
Dhe këtë trup të madh që ne e quajmë Tokë
plagosur në organet e tij nga Azia deri në Angli galaktika njerëzish të shpërndarë në hapësirë por ajo më e rëndësishmja është hapësira e një përqafimi Të nënave pa fëmijë, të fëmijëve pa baballarë Të fytyrave të ndriçuara si mure pa piktura Minuta të heshtjes të thyer nga një zë NUK MË KENI BËRË ASGJË |
| NON MI AVETE FATTO NIENTE
Non mi avete tolto niente Questa è la mia vita che va avanti oltre tutto, oltre la gente NON MI AVETE FATTO NIENTE Non avete avuto niente Perché tutto va oltre le vostre inutili guerre |
NUK MË KENI BËRË ASGJË
Nuk më keni hequr asgjë Kjo është jeta ime që ecën përpara përtej çdo gjëje, përtej njerëzve NUK MË KENI BËRË ASGJË Nuk keni pasur asgjë Sepse gjithçka shkon përtej luftërave tuaja të kota |
| C’è chi si fa la croce
e chi prega sui tappeti le chiese e le moschee l’Imàm e tutti i preti Gli ingressi separati della stessa casa Miliardi di persone che sperano in qualcosa Braccia senza mani Facce senza nomi Scambiamoci la pelle in fondo siamo umani Perché la nostra vita non è un punto di vista E non esiste bomba pacifista |
Ka nga ata që bëjnë kryq
dhe dikush lutet mbi qilima kishat dhe xhamitë Imami dhe të gjithë priftërinjtë Hyrjet e ndara të së njëjtës shtëpi Miliarda njerëz që shpresojnë në diçka Krahë pa duar Fytyra pa emra Le të shkëmbejmë lëkurën pasi ne jemi njerëz Sepse jeta jonë nuk është një pikëpamje E nuk ka bombë pacifiste |
| NON MI AVETE FATTO NIENTE
Non mi avete tolto niente Questa è la mia vita che va avanti Oltre tutto, oltre la gente NON MI AVETE FATTO NIENTE Non avete avuto niente Perché tutto va oltre le vostre inutili guerre le vostre inutili guerre |
NUK MË KENI BËRË ASGJË
Nuk më keni hequr asgjë Kjo është jeta ime që ec përpara Përtej çdo gjëje, përtej njerëzve NUK MË KENI BËRË ASGJË Nuk keni pasur asgjë Sepse gjithçka shkon përtej luftërave tuaja të kota luftërave tuaja të kota |
| Cadranno i grattaceli
e le metropolitane i muri di contrasto alzati per il pane ma contro ogni terrore che ostacola il cammino il mondo si rialza col sorriso di un bambino col sorriso di un bambino col sorriso di un bambino |
Do të bien rrokaqiejt
dhe metrotë muret e konfliktit të ngritura për bukën por kundër çdo terrori që pengon ecjen bota ngrihet përsëri me buzëqeshjen e një fëmije me buzëqeshjen e një fëmije me buzëqeshjen e një fëmije |
| NON MI AVETE FATTO NIENTE
Non avete avuto niente Perché tutto va oltre le vostre inutili guerre NON MI AVETE FATTO NIENTE Le vostre inutili guerre NON MI AVETE TOLTO NIENTE Le vostre inutili guerre NON MI AVETE FATTO NIENTE Le vostre inutili guerre NON AVETE AVUTO NIENTE Le vostre inutili guerre |
NUK MË KENI BËRË ASGJË
Nuk keni pasur asgjë Sepse gjithçka shkon përtej luftërave tuaja të kota NUK MË KENI BËRË ASGJË Luftërat tuaja të kota NUK MË KENI HEQUR ASGJË Luftërat tuaja të kota NUK MË KENI BËRË ASGJË Luftërat tuaja të kota NUK KENI PASUR ASGJË Luftërat tuaja të kota |
| Sono consapevole che tutto più non torna
La felicità volava come vola via una bolla |
Jam i vetëdijshëm se çdo gjë nuk kthehet më
Lumturia fluturonte Siç fluturon larg një flluskë |
Përkthimi në gjuhën shqipe: shkodranisht
| Al Cairo non lo sanno che ore sono adesso
Il sole sulla Rambla oggi non è lo stesso In Francia c’è un concerto la gente si diverte qualcuno canta forte qualcuno grida a morte |
Në Kajro nuk e dinë sa asht ora tesh
Dielli mbi Rambla sot nuk asht i njejtë Në Francë ka nji koncert njerëzit po argëtohen dikush këndon fort dikush bërtet deri n’dekë |
| A Londra piove sempre ma oggi non fa male
il cielo non fa sconti neanche a un funerale A Nizza il mare è rosso di fuochi e di vergogna di gente sull’asfalto e sangue nella fogna |
Në Londër bjen shi gjithmonë por sot s’ban dam
qielli nuk të zbret gja as edhe në nji vorrim Në Nicë deti asht i kuq prej zjermit e turpit të njerëzve mbi asfalt e gjakut në gjiriz |
| E questo corpo enorme che noi chiamiamo Terra
ferito nei suoi organi dall’Asia all’Inghilterra galassie di persone disperse nello spazio ma quello più importante è lo spazio di un abbraccio Di madri senza figli, di figli senza padri Di volti illuminati come muri senza quadri Minuti di silenzio spezzati da una voce NON MI AVETE FATTO NIENTE |
E këtë trup të madh qi na e thërrasim Tokë
plague n’organet e tij prej Azijet e der’ n’Angli galaktika njerëzish të shpërndamë në hapësinë por ajo ma e randësishmja asht hapësina e nji përqafje Të nanavet pa fëmijë, të fëmijëve pa babat Të fytyravet të ndriçueme si mure pa piktura Minuta të heshtjes, të thyeme prej nji zanit NUK MË KENI BA KURRGJA |
| NON MI AVETE FATTO NIENTE
Non mi avete tolto niente Questa è la mia vita che va avanti oltre tutto, oltre la gente NON MI AVETE FATTO NIENTE Non avete avuto niente Perché tutto va oltre le vostre inutili guerre |
NUK MË KENI BA KURRGJA
Nuk më keni hjekë kurrgja Kjo asht jeta jeme qi vazhdon përtej çdo gjaje, përtej njerëzve NUK MË KENI BA KURRGJA Nuk keni pasë kurrgja Sepse gjithçka shkon përtej luftave tueja të kota |
| C’è chi si fa la croce
e chi prega sui tappeti le chiese e le moschee l’Imàm e tutti i preti Gli ingressi separati della stessa casa Miliardi di persone che sperano in qualcosa Braccia senza mani Facce senza nomi Scambiamoci la pelle in fondo siamo umani Perché la nostra vita non è un punto di vista E non esiste bomba pacifista |
Ka prej atyne qi bajnë kryq
e dikush lutet mbi qylyma kishat e xhamitë Imami e të tanë priftënt Hymjet e ndame të së njejtës shtëpi Miliarda njerëz qi shpresojnë në diçka Krahë pa duer Fytyra pa emna Le ta shkëmbejmë lëkurën si përfundim jena njerëz Se jeta jonë nuk asht nji pikëpamje E nuk ka bombë pacifiste |
| NON MI AVETE FATTO NIENTE
Non mi avete tolto niente Questa è la mia vita che va avanti Oltre tutto, oltre la gente NON MI AVETE FATTO NIENTE Non avete avuto niente Perché tutto va oltre le vostre inutili guerre le vostre inutili guerre |
NUK MË KENI BA KURRGJA
Nuk më keni hjekë kurrgja Kjo asht jeta jeme qi ecë përpara Përtej çdo gjaje, përtej njerëzve NUK MË KENI BA KURRGJA Nuk keni pasë kurrgja Sepse gjithçka shkon përtej luftave tueja t’kota luftave tueja t’kota |
| Cadranno i grattaceli
e le metropolitane i muri di contrasto alzati per il pane ma contro ogni terrore che ostacola il cammino il mondo si rialza col sorriso di un bambino col sorriso di un bambino col sorriso di un bambino |
Kanë me ra rrokaqiejt
e metrotë muret e konfliktit të naltësuem për bukën por kundër çdo terrori qi pengon ecjen bota çohet prep me buzëqeshjen e nji fëmije me buzëqeshjen e nji fëmije me buzëqeshjen e nji fëmije |
| NON MI AVETE FATTO NIENTE
Non avete avuto niente Perché tutto va oltre le vostre inutili guerre NON MI AVETE FATTO NIENTE Le vostre inutili guerre NON MI AVETE TOLTO NIENTE Le vostre inutili guerre NON MI AVETE FATTO NIENTE Le vostre inutili guerre NON AVETE AVUTO NIENTE Le vostre inutili guerre |
NUK MË KENI BA KURRGJA
Nuk keni pasë kurrgja Se gjithçka shkon përtej luftave tueja t’kota NUK MË KENI BA KURRGJA Luftat tueja të kota NUK MË KENI HJEKË KURRGJA Luftat tueja të kota NUK MË KENI BA KURRGJA Luftat tueja të kota NUK KENI PASË KURRGJA Luftat tuaja të kota |
| Sono consapevole che tutto più non torna
La felicità volava come vola via una bolla |
Jam i vetëdijshëm se çdo gja nuk kthehet ma
Lumtunia fluturonte Si fluturon lerg nji flluskë |
Në gegnisht: zanorja ‘ë’ nuk shqiptohet (ë-pazane) sidomos kur gjendet në fund të fjalës e kjo gjë shkakton zgjatjen e rrokjes tonike (zanores) që i paraprin. Në disa raste të tjera zanorja ‘ë’ shqiptohet ‘e’ (të kota / t’kota – përtej / pertej, etj.).
Mund t’ju interesojë gjithashtu
- Ermal Meta a Sanremo 2018
- Sanremo 2018: la doppia vittoria di Italia e Albania
- Sanremo: attesissima per gli albanesi la presentazione di Ermal Meta
- Sanremo 2018: non solo musica, ma poesia, arte, cultura, sensibilità sociale.
