“Nëse këmbëngul, IA DEL” thotë regjisori, skenaristi, dramaturgu Edmond Budina. 25 vite në Itali si i ftuar nga shteti pritës për shkak të origjinës së familjes, bënë që të përballonte sfida dhe suksese të pamenduara më parë.
Iu desh t’ja dilte vet pa emrin dhe statusin që prej vitesh e kishte fituar në Shqipëri. 20 vitet në fabrikë e shoqëruan atë edhe pas përfundimit të tyre. Pasioni dhe këmbëngulja bënë të mundur realizimin e filmit të tij të parë ” Letra ere”. Sukseset nisen t’i lënë vendin hapsirave dhe produksineve të reja. “Ballkan Pazar” është filmi i dytë, për të mbërritur në prodhimin e fundit “Të thyer”. “Të thyer ” është një film po me skenar e regji të Budinës. Kurse filmi „Spezzati“ na e shfaq atë edhe në rolin e aktorit kryesor.
Teatri është një nga dashuritë e gjata të Budinës pasi skena ka qënë dhe vazhdon të mbetet investimi i tij sistematik. Ai vazhdon ende të jetë një nga emrat më të rëndësishëm të arti Shqiptar. Budina njihet edhe për frymën rebele dhe kritikat e shumta që ka bërë në lidhje me strukturat dhe politikat ndjekëse të teatrit falë eksperiencave drejtuese të tij.
Edmond Budina ka lindur në 21 Mars të vitit 1952 në Tiranë. Pas diplomimit filloi punë si pedagog në Institutin e Lartë të Arteve (sot Universiteti e Arteve) duke arritur edhe postin e zv/Drejtorit të Degës së Artit Dramatik. Më vonë u emërua aktor në Teatrin Popullor (sot Teatri Kombëtar). Në vitin 1991 u largua nga atdheu.
Aktualisht banon në Bassano del Grappa (Itali).
Ka interpretuar mbi 80 role si në teatër ashtu edhe në filma. Roli i tij i parë në kinematografi ishte roli i partizanit në filmin “Dollia e dasmës sime” në 1978. Më tej vazhdoi me role të tjera, siç ishte roli i Baliut në filmin “Nusja” në 1980, roli i Kreshnikut në filmin “Vendimi” në 1984, në 1980 roli i Brenkës në filmin “Muri i gjallë”, si dhe vënie të shumta në Teatrin Kombëtar.
Në vitin 2002 realizoi në Itali si regjisor, aktor dhe skenarist filmin “Letra ere” (“Lettere al vento”) i cili u mirëprit nga kritika dhe artëdashësit. Gjithashtu u angazhua edhe në role dytësore në kinemanë italiane dhe në serialin televiziv Italian “Un posto al sole”. Për rolin e tij në filmin me metrazh të shkurtër “Luleborë” Edmond Budina është vlerësuar me çmimin “Aktori më i mirë” në Festivalin Mesdhetar të Filmit me metrazh të shkurtër në Marok.
Në këtë intervistë do te shohim një pjesë të paprekur të tij – kineastin triumfues dhe ç’po ndodh me teatrin.
“Nuk jam në tavë, prandaj s’jam drejtor”.
Në cilën fazë ndodhet filmi “Të Thyer”?
Jemi në fazën përfundimtare të miksimit të filmit dhe themi se nga tetori do jemi gati për premierën. Është një film me tre produksione – Italiane, Shqiptare, Maqedonase. Xhirimet janë zhvilluar kryesisht në Shqipëri. Në qëndër të filmit është Jani, një i sapodalë nga burgu i cili sheh se i biri është pasuruar në rruge jo të ndershme. Gjithmonë më ka ngacmuar fakti se ne e keqtrajtojmë natyrën me forma nga më të ndryshmet. Gërryejmë lumenj, groposim mbeturina toksike, shkarkojmë në det mbetje të ndryshme dhe vendi është kthyer në një lavatriçe pastrimi të parasë.
Kjo nuk mund të mos më ngacmonte teksa nisja skenarin tim, i cili u pëlqye pikërisht për këto aspekte që sapo përmenda.
Titolo originale: TE THYER
Regia di: Edmond Budina
Cast: Edmond Budina, Ola Harizaj, Laertis Vasiliou, Nikolla Llambro, Artan Islami, Sotiraq Bratko, Syrja Meçe, Ylli Trajçe, Rachele Laro, Ansa Rochi, Zamira Kita, Gerti Ferra
Sceneggiatura: Edmond Budina
Fotografia: Daniele Baldacci
Scenografia: Leo Ljarja, Simone Alessandrini
Produttore: Adele Budina, Paolo Maria Spina, Dimitar Nikolov
Produzione: A. B. Film, Revolver, KT Film Media, con il sostegno di Qendra Kombëtare e Kinematografisë Ilir Butka, Cinema Dept Culture Ministry Macedonia, Fondazione Marche Cinema Multimedia
Paese: Albania/Italia/Macedonia
Anno: 2016
Formato: colore
Status: In postproduzione (16/12/2015)
Jani Budi, sessantenne, dopo aver scontato una condanna, esce dal carcere di Ancona e s’imbarca su una nave per far ritorno nel suo Paese d’origine, l’Albania. E’ solitario, pensieroso… Nella vecchia stazione di Durazzo prende il treno per Tirana. Durante il viaggio, il paesaggio che gli si staglia davanti non è come lo ricordava. Cammina per le strade di Tirana, anch’essa molto cambiata, e si avvicina emozionato alla sua vecchia casa che non vede da diciotto anni. Dal suo vicino, Marko, scopre delle verità sconvolgenti: la moglie è morta subito dopo il suo arresto, ed il figlio, Andi, è divenuto un politico ricco e corrotto. Il dolore per la perdita della moglie è immenso ma Jani si scopre soprattutto ferito dal figlio che in tutti questi anni non ha mai cercato di avere nessun contatto col padre. Incontra il figlio che continua ancora di tenere un pò di distanza. Insieme a Marco ritorna nel suo paesino natale. All’arrivo, quello che si presenta ai suoi occhi è un vecchio villaggio abbandonato e in rovina, abitato da poche persone. Il tempo sembra si sia fermato. La casa dove è nato è ora occupata da una donna e dalle sue due figlie. La donna gira armata perché teme per la vita delle bambine. Infatti per vendetta ha ucciso il figlio diciasettenne dell’uomo che ha abusato di una delle sue figlie ed è venuta a nascondersi in questo paese sperduto. Jani non se la sente di cacciarla, le due bambine gli ricordano i nipoti che non può nemmeno vedere. In loro lui gradualmente ritrova l’affetto famigliare e ricomincia a vivere. Di notte la donna fa degli spettacoli, spogliandosi per i vecchietti del paesino. Loro la guardano fuori dalla finestra e solitamente le lasciano pochi spiccioli per lo spettacolo. I rapporti si fanno tesi quando lei viene a conoscenza che Jani è un ex carcerato. Una delle bambine presenta segni di intossicazione da radiazioni. Sono i rifiuti tossici nascosti sotto la terra dove le bambine giocano ogni giorno. La cosa che lo sconvolge ancor di più è che quei rifiuti sono stati nascosti lì proprio dal figlio, Andi, il quale si è arricchito grazie a questi loschi affari. Le prove riesce a trovarle in una cartella a casa di Marko, affidate a lui proprio dall’amico più intimo e collaboratore di Andi, Lani, che è anche nipote di Marko. Jani decide così di recarsi presso la redazione di una tv molto nota e di denunciare la cosa ma i giornalisti non lo prendono sul serio. Dopo averlo preso in giro, Jani tira fuori un coltello e lo punta alla gola di uno dei giornalisti, ragion per cui la polizia decide di portarlo al commissariato. Una volta in polizia, viene a tirarlo fuori Andi, il quale cerca poi di farlo rinchiudere in un asilo per anziani. Dopo essere riuscito a scappare, Jani torna al paesino e lo riempie di scritte di denuncia per allarmare gli abitanti. Jani confessa a Ema i motivi della sua carcerazione. Diciotto anni prima era partito con Andi per l’Italia, diciassettenne. Una notte la polizia, dopo aver fatto irruzione nell’ appartamento, aveva trovato della droga. Jani si addossò la colpa, perché aveva capito che il figlio era colpevole… Intanto Andi si reca al paesino con i suoi scagnozzi e Jani, come un lupo solitario, sparisce nel bosco. Andi entra in carcere e il padre va a incontrarlo, ma Andi gli si nega ripetutamente. Jani aspetta, aspetta… Il figlio esce dal carcere e il padre è lì ad aspettarlo. Si guardano per un attimo e il figlio continua la strada senza mai voltarsi. Sale sull’auto di Lani e si allontana lasciando il padre a piedi…
Sa Italian dhe sa Shqiptar e ndjeni veten?
Italia është vendi im i dytë. Por pata dhimbje të madhe në momentin kur Italinë e pashë si të tillë. Do të më duhej të lëndohesha shumë, të provoja ndjesira të paperceptuara më parë, të shtrëngoja fort dhëmbët dhe të mos i lija lotët të më dilnin publikisht. Të shihesh si fluturak nga studentët apo bashkëatdhetarët e Italisë, të trajtohesh si i shkarë kur u flisja për ambiciet e mia, deri në momentin e realizimit të filmit tim të parë “Letra ere”. Atehrë nisi rruga dhe historia ime me kinemanë.
Punoja si elektriçist në një shkollë filmi (që kisha pranë shtëpisë) dhe aty studentët paraqisnin projektet e tyre filmike. Aty mu ndez drita, “pse të mos e provoj edhe unë?”… dhe ja ku jam. Pas kësaj Italia mori kuptimin që ka sot, sepse në të tre filmat e mi, ajo është bashkë-udhëtre.
Çfarë do të ndryshonit nëse do të riktheheshit 25 vjet më parë kur u nisët si i ftuar në Itali?
Nuk do ndryshoja asgjë. Gjithçka kalova, më ka bërë mirë. Edhe sfidat e fabrikës. Kur ndërkohë që më duhej të realizoja kinoprovat për filmin, mezi mundesha të merrja leje. Të gjitha më kanë bërë këtë që jam. Italia më mësoi se si funksionon kjo shoqëri, gjë që Shqipëria nuk e bëri dot. Më bëri të kaloj në magjinë e filmit.
Me teatrin, si janë raportet?
Dihet që teatri është dashuria ime, por kjo që po ndodh me të nuk është reformë. Gjërat po ecin në krahun e kundërt. Nuk mund të konsiderohet e tillë kur ajo heq nga puna aktorë dhe nuk përmirëson jetën e teatrit në përgjithësi. Të bësh reformë do të thotë te rritet mekanizmi i seleksionimit dhe produktivitetit.
E rishihni veten pjesë të teatrit?
Sigurisht… nuk është çudi që të jem sërisht pjesë e tij.
A keni patur ftesë nga drejtues të teatrit për bashkëpunim?
Po, vetëm një herë pata një telefonatë nga drejtori aktual i teatrit ku me ftoi të isha pjesë e bordit drejtues, pasi ai kishte plane rikonfigurimi. Por mbas asaj telefonate, nuk pata më të tjera.
Të qënurit emër i suksesshëm në Shqipëri ishte nisje e mbarë në tokën Italiane apo nuk ndryshoi asgjë?
Jo. Kur u nisa në itali 25 vjet më parë, mendova se do të më krijoheshin hapsira për të bërë punën që lashë në vendin tim. Por kur shkova, ata më thanë “arrangia da solo”. Dhe unë… atë bëra.
Sa herë ju ka kërkuar institucioni opinionin tuaj për reformat apo ftesa premierash, diskutimesh a bordesh?
Asnjëherë!!!
Ka ndryshuar për më mirë apo për më keq statusi i aktorit e kulturës në përgjithesi, gjithmonë sipas perceptimit tuaj?
Aktorët kanë një të keqe të madhe, qe rrinë shumë nëpër kafenera. Duhet të merren më shumë me atë që dikur bëhej sistematikisht – puna me e aparatit folës dhe bashkëpunimi në grup. Po ti referohemi të shkuarës, këto ndiqeshin rigorozisht.
Ke qënjë një nga emrat e diskutuar për te drejtuar teatrit kombëtar. Pse mendoni se u përjashtuat?
Sepse nuk jam pjesë e tavës.
Sa ndihmëse janë politikat teatrale në vend?
Aspak. Ata duhet të merren pak më shumë me punën për të cilën janë atje. Është ironik fakti që polikanët statusin e tyre e kanë 4 vjeçar; Aktorët – 1 vjecar! Kjo flet vetë.
Raportet me kinemanë Italiane si janë?
Jam shumë i kënaqur kur shoh filmat e mi tek „Sky“ i televisionit Italian. Si dhe kur DVD-të e punët e mia shiten.
Nga filmi “Letra ere”
Sa kohë ju merr skenari?
Shumë pak. Skenarin e flimit „Letra ere“ e kam bërë brenda natës.
Çfarë do t’i keshillonint emigrantëve?
Nisur nga eksperienca ime, i këshilloj të këmbengulin se do ja dalin.
Çfarë do t’i keshillonit Shqiptarëve?
Të punojnë dhe larg kafeneve.
Aktori Marko Bitraku ishte në listën e aktorëve kast. Si e zgjidhët zëvendësimin e tij pasi sëmundja e mori shpejt?
Aktori Bitraku sapo do të niste punën, e kishte kuptuar se shëndeti i tij nuk do ta lejonte të vazhdonte. Ai më njoftoi mbi situatën që po kalonte dhe nuk erdhi më fare. Ishte Nikolla Llambro zëvendësuesi i personazhit të të ndjerit Marko Bitraku dhe ka bërë realisht një punë shumë të bukur.
Tani që jeni në pension, keni më shumë kohë t’i përkushtoheni angazhimeve filmike? Koha më e madhe kalohet në Shqiperi apo Itali?
E vertetë se jam shumë më i lire tani, por filmi më çon aty ku ai do… dhe unë e ndjek.
