AlbaniaNews takoi Artistin e Merituar, Mirush Kabashi, i ftuar nderi i Festivalit të Kulturave në Ravena, në mbrëmjen e dedikuar Shqipërisë.
Kabashi, aktor mjaft i njohur për publikun shqiptar, ka luajtur mbi 100 role në teatër e mbi 20 në filma. Gjatë vitet të fundit ka vënë në skenë dy monodrama “Apologjinë e vërtetë të Sokratit” dhe “Zoti Ibrahim dhe lulet e Kuranit”. E intervistuam për të na folur mbi motivet që e shtynë të zgjidhte këto dy vepra të letërsisë botërore, shoqërinë shqiptare dhe gjendjen e teatrit në Shqipëri.
Ju jeni një artist mjaft i njohur për publikun shqiptar, meqenëse lexuesit tanë janë kryesisht italianë, mund të na thoni diçka për veten? Kush është artisti Mirush Kabashi, kush janë momentet më të rëndësishme të jetë së tij? Pse zgjodhi dramaturgjinë si degë?
Besomëni, nuk ka gjë më të vështirë për njeriun sesa kur është i detyruar të flasë për veten. Do ta kisha shumë më lehtë të flisja për dikë tjetër. Megjithatë, shkurtimisht, jam bir i një familjeje shqiptare, babai është me origjinë gjakovare, dmth. kosovare, që natyrisht është krahinë e Shqipërisë, ndërsa nëna është durrsake, por të dy shumë të dhënë pas edukimit të fëmijëve me shkolla të larta. Një dëshirë kjo, ose më mirë të themi një ëndërr, e gjithë asaj krahine të Shqipërisë që pati fatin e keq të mbesë jashtë kufinjve të vendit dhe që donte t’i shkollonte të gjithë fëmijët e saj në shkolla shqipe dhe me arsim sa më të lartë të ishte e mundur.
Mbaj mend që në fëmijëri i kam pasur shumë qejf jo vetëm shfaqjet teatrore por edhe filmat. Tani, i kujtoj pak me buzëqeshje kur mendoj që një film psh Hamletin e kam parë mbi 15 herë me lloj-lloj pozicionesh, në kinemanë verore apo atë dimërore. Gjithmonë kam pasur dëshirë të shihja filma, të admiroja dhe të diskutoja për artistët pjesëmarrës.
Pastaj afrimi me aktrimin qe një okazion. Nganjëherë ndodhin çudira në jetë. Unë kam qenë djali i tretë i familjes dhe në ato kohë kishte disa kritere absurde që nuk e lejonin fëmijën e tretë të vazhdonte shkollën e lartë, nëse e bënin dy më të mëdhenjtë. Meqë unë kisha marrë pjesë në disa festivale të shkollave të mesme dhe kisha rënë në sy si një gjimnazist që mund të kishte një lloj predispozite për t’u bërë aktor, m’u dha mundësia për të konkuruar. Ishte e vetmja që me jepej, ose vazhdoja për aktor ose lija shkollën e lartë. Im atë nuk e kishte me shumë dëshirë dhe u bind nga presioni i dy vëllezërve të mëdhenj. U përgatita, fitova. Natyrisht në shkollë kam mbaruar si një student i mesëm sepse nuk gjeta mundësinë për t’u hapur. Kam patur fatin të punoj me pedagogë e emra shumë të mëdhenj të regjizurës shqiptare siç është Pirro Mani.
Sidoqoftë shkollën e vërtetë artistike apo teatrore e bëra në qytetin e Durrësit. Atje, edhe pse një pjesë e aktorëve nuk kishin mbaruar shkolla të larta, ishin mjeshtra të vërtetë të skenës, njerëz me një pasion të jashtëzakonshëm dhe me një talent të madh. Në teatër kemi patur fatin të kemi edhe një shqiptaro-italian, Nikolin Xhojën, aktor që tashmë nuk jeton, por që nuk e ekzagjeroj nëse them që ishte një talent ndërkombëtar, i cili nuk pati mundësinë falë kushteve e mbylljes që kishte vendi të shpërfaqte dhuntitë e tij artistike. Mbaj mend një rol të tij tek Martesa e Gogolit. Kam bindjen që edhe po ta shfaqte në Teatrin Bolshoi të Moskës, kritika e atij vendi do të përulesh përpara mrekullisë interpretative që ai e bënte vetëm mbi bazën e intuitës.
Në këtë teatër mësova si aktor, pata peripeci si gjithë të tjerët, pastaj kam marrë pjesë nëpër filma, shfaqje. Të vetmen gjë që mund t’jua them me bindje: nuk i jam trembur e shmangur kurrë punës në çfarëdolloj kushtesh. Kur është fjala për të provuar, për të pasur mundësinë e kontaktit me spektatorin, unë nuk kam refuzuar, por përkundrazi kam provuar me guxim. Njëra prej këtyre fushave është edhe ajo e recitimit që tregova sot para jush.
Keni punuar 20 vjet për ta vënë në skenë monodramën “Apologjia e vërtetë e Sokratit”. Kam lexuar që, për herë të parë, e keni shfaqur pjesërisht në vitet shtatëdhjetë, ndërsa pas rënies së regjimit premierën e saj e keni dhënë në 1997-ën. Keni marrë edhe disa çmime ndërkombëtare për këtë monodramë, më i vlerësuari ka qenë “Sfinksi i Artë” në Festivalin Ndërkombëtar të Teatrit Eksperimental të Kajros në 1997-ën. Pse zgjodhët pikërisht këtë pjesë dhe pse vendosët ta shfaqnin fillimisht në vitet shtatëdhjetë e pastaj ta rimerrni në 1997-ën?
Dua të bëj ndonjë saktësim të vogël. Nuk është e saktë që e kam shfaqur këtë pjesë në vitet ’70. Në ato kohë kam qenë në vitin e fundit. Ka një të vërtetë, unë kam bërë një fragment të saj. Pjesa nuk është një pjesë dramatike, por një pampflet politiko-satirik i një satiristi të madh grek, Kostas Varnalis, ndoshta një ndër satiristët më të mëdhenj të shekullit XX. Më pati tërhequr një monolog i tij, natyrisht jo rastësisht. Nuk ishin motivet artistike që më detyruan të shkruaj sepse ajo ishte një akuzë shumë e fortë, një paralelizëm me një aktualitet të llahtarshëm, me sistemin autoritar e totalitar që ne jetonim në vitet shtatëdhjetë. Unë e bëra atë fragment si punë studimore, pastaj filloi të më vijë gjithnjë e më tepër ndërmend.
Deri në atë kohë, dija teorikisht që mund të ndërtohen dhe ka monodrama të cilat si formë artistike interpretohen nga një aktor, por nuk e kisha patur fatin sepse nuk mundnim të ndiqnim ekperiencën botërore. Edhe kur shikonim, e bënim vjedhurazi nga ndonjë stacion televiziv duke filluar pas ’75-ës. Por fillova të mendoj që me këtë material letrar mund të ndërtohej një monodramë, për më tepër e mbaja si një dëshirë të brendshme që rradhë herë ia tregoja dikujt. Pastaj pata provuar në vitet ’80 ta bëja në televizionin shqiptar. Ishte një emision me shumë artistë dhe çdo artist pas prononcimit për jetën e vet shfaqte edhe nga një “meze”, siç thotë Shekspiri, të profesionit të tij. Unë bëra këtë pjesë me bindjen e plotë që do ta shkurtonin kur të transmetohej. Çudia e madhe imja qe që ata e dhanë. Natyrisht që më hapi telashe. Më thirrën në Komitetin e Partisë e më pyetën ku kisha dashur të dilja, por luajta, si zakonisht luanin atëherë njerëzit, rolin e budallait, për t’i shpëtuar dhe për të treguar që nuk kisha ndonjë qëllim të prapë.
Me ndryshimet e demokracisë, mendova që m’u dogj kjo ëndërr sepse tashmë ishte iluzioni që po futeshim në një botë të re dhe democracia do t’i sheshonte të gjitha problematikat. Për mua ishte sakrifica më e pakët, shyqyr që arrita në këtë sistem. Ama 1997, jemi të gjithë koshientë, qe një vit që mos u kujtoftë në aspektin e asaj që ndodhi, ose u kujtoftë që të mos përsëritet më. Qe një vit tragjik, i pashembullt. Atëherë na vuri para përgjegjësisë si qytetarë e jo si artistë të themi një fjalë, një indinjatë tonën, të ndërtojmë një pasqyrë që ata njerëz të cilët sollën atë ’97 me egocentrizmin e tyre të jashtëzakonshëm apo me mungesën totale të përgjegjësisë, flas për njerëzit e politikës, ti shikonin këto deformime dhe dëmin që i sollën vendit. I sollën një dëm që mbase “mund të mos bëhej më”, siç u shpreh edhe Kadareja i Madh në ato vite, dhe të paktën ta dinin që të mos ta përsëritnin më e të ndjeheshin fajtorë. Atëherë e zgjodha si një dëshirë për të thënë një fjalë si qytetar, familjar e shqiptar.
Kur je aktor, nuk ke mundësi të shprehësh vetveten. Aktori varet nga pjesa që i japin, nga regjia, bashkëpunëtorët, kolegët, ndërsa duke zgjedhur një monodramë, shpreh vetveten, thua atë që ti je e gjykon. Duket se me këtë pjesë unë rezonova me qëndrimin e të gjithë bashkëatdhetarëve të mi, pavarësisht se pjesa godet jo pak edhe atë turmë pa tru pa nivel kulturor që mban apo zgjedh superstrukturën. Në gjykimin tim, demokracia është baraz me kulturën, me përgjegjësinë. Nuk është bahçe me lule, por secili duhet të mbajë përgjegjësitë e veta dhe të jetë aktiv në shoqëri, nëse do të ndërtojë një demokraci të vërtetë. Dhe pjesa e Sokratit i bie jo pak këtij bazamenti popullor, nivelit të ulët, injorancës, e cila rri duke bërë sehir dhe vetëm atëhere kur i djeg, në kuptimin personal, fillon e çon krye. Natyrisht, i bie jo pak edhe atyre të cilët e shfrytëzojnë këtë injorancë për arsye krejtësisht personale, për arsye përfitimi e komerci dhe luajnë me fatet e kombit, e vendit, me aspiratat e asaj pjese të shoqërisë e cila tenton ta tërheqë të gjithën drejt progresit, përparimit, Europës. Gjithmonë ëndrra e Shqipërisë ka qenë Europa. Në këtë pikëpamje më duket se pjesa rezonoi me aspiratat e bashkëatdhetarëve të mi dhe kudo që e kam dhënë, nga pallatet e sportit dhe deri në sallat më të vogla, jam gjendur e jam pritur mirë.
Të më besoni, jam kthyer nga Kairo, ku ju përmendet, në vitin 1997. Mora pjesë krejt rastësisht atje, nuk e dija ç’ishte monodrama, shkoja me përgjegjësinë e asaj që të paktën të mos përmendet për keq por për kaq. Në Kairo, një juri e drejtuar nga Drejtori i Akademisë Kombëtare të Artit Dramatik Italian “Silvio D’Amico”, Luigi Maria Musati, çuditërisht, shprehu një admirim shumë të madh për këtë formë interpretimi duke më dhënë çmimin e parë si aktori më i mirë ndër njëmijë artistët pjesëmarrës që përfaqësonin mbi 50 shtete. Pastaj direkt nga Kairo, kam shkuar në Vlorë, por në Vlorën e bandave dhe e prej aty e kam vënë në skenë gjithandej. Ky Sokrat ka hapur sezonet teatrore të atij viti të mbrapshtë në shumë e shumë qytete të Shqipërisë. Më pas, në mënyrë të fshehtë e djallëzore, segmente të politikës u përpoqën që të mos e lejonin më, bile për katët vjet nuk më lejuan ta shfaqja. Prapë u gjindën mundësitë dhe ishin kryesisht dashamirësia e spektatorit e kërkesat e tij që më motivuan ti kapërceja e luftoja disa pengesa.
Do të desha më mirë që shfaqjes ti kishte dalë aktualiteti dhe ti takonte të kaluarës. S’do më vinte fare keq të sakrifikoja Sokratin për krijimin e një realiteti të ri, pa këto problematika thelbësore që nxjerr në pah Sokrati. Për fat të keq, këto problematika ekzistojnë edhe pas ’97-ës dhe shfaqja tingëllon shumë aktuale edhe sot.
Për ta lidhur pikërisht me këtë. Vjet ju keni dhënë shfaqjen e njëqintë dhe publiku vazhdon të tregojë interes për të. Pse, ç’gjen publiku tek Sokrati, ku identifikohet në të?
Gjen problematikat, pasigurinë, absurditetin e zhvillimit të jetës jo në drejtimin e duhur, të demokracisë e përmbushjes së aspiratave. Demokracia është kulturë, ideal dhe drejt atij sistemi mund të dërgojnë vetëm idealistët, ata që përpiqen të vënë emër mbi bazën e bëmave dhe jo të përfitimit. Sot për fat të keq, gjithmonë e më tepër klasa politike e krijuar, nuk konsideron opozitën kundërshtarin kryesor, por ata njerëz të cilët kanë dinjitet dhe do të luftonin për të bërë diçka të mirë, qofshin të vjetër apo të rinj. Nuk i mungojnë kapacitetet vendit tim, shoqërisë shqiptare, por i mungon klima që këto kapacitete të dalin në pah dhe ta marrin me vete shoqërinë, sepse ka një gardë, një politikë e cila është bazuar vetëm mbi pragmatizmin e përfitimit, koncepteve e komplekseve atavike të Unit, sedrës së sëmurë, bajraktarizmit, por të Unit në mënyrë të veçantë dhe ky Un është shumë i rrezikshëm.
Atavizmi më i madh tek ne nuk qëndron tek gjuha e përdorur nga politika, ajo është pasojë, por në faktin që partitë nuk kanë përcaktuar ligjin e rotacionit. Vendoset një kryetar partie dhe e kthen partinë në pronë të vetën. Në këtë pikëpamje, askush nuk thotë që këtu fillon antidemokracia në Shqipëri. Sepse tashmë partitë janë bërë pronë e politikanëve të caktuar, të cilët luftojnë për interestat e tyre. Të tjerët nuk e ngrejnë këtë problem dhe bëhet monopolizimi i demokracisë. E gjithë shoqëria shqiptare është e shqetësuar se si do të shkojnë këto zgjedhje të cilat përcaktojnë një hap vendimtar për të ardhmen e Shqipërisë, pas gjithë kësaj dashamirësie të madhe të SHBA-së dhe Europës.
Në një nga monologjet e monodramës ju thoni, citoj, “Ata që janë në pushtet dridhen dhe kanë frikë nga çdo mjet…”
Jo! Ata që janë në pushtet dridhen e kanë frikë nga ndryshimet, të tjerët që janë të përmbysur ëndërrojnë këto ndryshime dhe përpiqen ti arrijnë ato me çdo kusht, me çdo mjet. I shkreti popull! Gjynahqar popull qëndron në mes dhe i paguan dëmet dhe haraçet dhe ky i shkretë popull njëlloj heq e vuan edhe kur pushteti quhet diktaturë por edhe kur quhet demokraci.
Kjo është një nga frazat therëse të Sokratit
Pikërisht. Ne si shoqëri ç’mund të bëjmë që të dalim nga ky labirinth? Tashmë e njohim edhe sistemin, por ndoshta duhen forca të brendshme që të arrijnë ta ndryshojnë, psh. rinia?
Nuk e mendoj që rinia duhet nënkuptuar vetëm me moshë. Rinia nuk është problem moshe por mentaliteti. Ka njerëz të cilët lindin pleq, ka njerëz të cilët vdesin të rinj. Mentalitet i ri do të thotë mentalitet i njerëzve që marrin përgjegjësi, sakrifikojnë për të thënë të vërtetën, për të futur ligje e rregulla loje, që tashmë i kanë provuar demokracitë e tjera dhe kanë dhënë rezultatet e tyre. Natyrisht, nuk duhet të jemi jorealistë dhe të mendojmë që atë që popujt e tjerë e kanë fituar me dhjetëra vjet ne do ta arrijmë me disa ditë, me disa javë apo qoftë edhe me dy dhjetëvjeçarë. Do t’i paguajmë një haraç mungesës së traditës së demokracisë, por ama nuk duhet ti humbim shanset.
Këtu është gjithë problemi, nuk duhet ti humbim shanset që na jepen. Në këtë pikëpamje kërkohet të kemi njerëz idealistë mbi krye. Të gjithë mund të bëjmë diçka, patjetër. Edhe ju që jeni këtu mund të bëni shumë. Mbase në mënyrë të veçantë të gjithë ata që kanë marrë rrugën e aventurës së emigracionit për hir të motiveve shumë të mëdha. Por që tani po kontribuoni jo pak, por me qindra miliona dollarë për rimëkëmbjen e ekonomisë në vendin tonë. Dhe ju po të organizoheni mund të bëni shumë sepse sillni, falë vendeve e kësaj eksperience që merrni, një mentalitet goxha të emancipuar e shumë të vlefshëm për demokracinë e brishtë, e ndonjëherë të deformuar, shqiptare.
Duke lexuar artikuj e recensione të ndryshme për Apologjinë e Sokratit, më bëri përshtypje komenti i një vajze që thotë “Më pëlqen idea e aktorëve për të shfrytëzuar mundësitë që kanë për të thënë fjalën e tyre. Kam qeshur me ironinë kërsëllitëse të Kabashit, dhe kam qarë me nëpërkëmbjen që i bëhet njeriut të lirë në shoqërinë tonë. Gjatë shfaqjes kisha vetëm një pyetje që doja ta bëja me zë të lartë: Tani që të dënuan ty o Sokrat, a u shëndosh morali i shtypësve?” Kjo ishte një pyetje që ajo donte t’ua bënte juve…
Dhe ju ma bëni mua. Më pëlqen shumë, sinqerisht më emozionon pa masë ky koment sepse është mjaft i zgjuar dhe i ndjerë.
Pikërisht. E do t’i shtoja një tjetër. A do kishte më shumë fat një Sokrat sot në Shqipëri?
Kam bindjen që në mos do të pinte edhe ai kupën e helmit, do të merrte rrugën e emigrimit, natyrisht jo me vizë të rregullt, por qoftë edhe me gomone e duke vënë në rrezik edhe jetën. Nuk do të mund ta përballonte përdhosjen që i bëhet së vërtetës, rrugën e gabuar që ka marrë drejtësia, deformimin që ka shëndetësia e arsimi, lënien pas dore të artit e kulturës. Flitet në këtë fushatë elektorale në mënyrë të veçantë për ekonominë, thuhen shifra e premtime pa fund, por nuk përmendet arti e kultura me të cilat nënkuptohet baza. Në një shoqëri siç është ajo e Komuniteti Europian nuk mund të shkohet kurrsesi në qoftë se nuk do të ketë një emancipim të shoqërisë tonë.
Ne nuk jemi prapa në pikëpamjen ekonomike. Në Shqipëri ka ndërtime që të marrin mendtë. Ndryshimet fizike janë vende vende të jashtëzakonshme, shumë të mira. Mentaliteti është shumë prapa. Kjo është problematika kryesore tek ne e ndonjëherë të le përshtypjen sikur ka tendenca regresive. Një mentalitet mund të ecë përpara vetëm nëpërmjet artit dhe kulturës. Kjo është pika kyçe të cilën duhet ta kuptojmë, prandaj duhet investuar në kulturë por edhe në sport, që pjesë shumë e rëndësishme e kulturës. Mjafton të shikoni se sa investohet në drejtim të artit dhe kulturës, për të mos thënë që ka rrezik që edhe atë Teatër Kombëtar, tempull të madh të identitetit tonë kombëtar, ta shembin në funksion të ndërtimit të ndonjë grataçele. Më duket se është bërë kjo tentativë dhe tani është akoma shumë i rrezikuar.
Sokrati me këto absurditete do të ngrihej edhe një herë tjetër nga varri dhe një herë tjetër do të gjente një dozë tjetër helmi më të fortë për ta pirë. Ndodhin në Shqipëri tragjedi brenda familjes, që ndoshta as Shekspiri nuk i kishte gjykuar me fantazinë e tij për t’i përshkruar, të dhembshme, të jashtëzakonshme dhe nuk ka absolutisht asnjë reagim. I vë re me shumë kënaqësi, në kuptimin e dinjitetit, krahinat e qytetet e vogla të Italisë, që kur ndodh ndonjë fenomen në to, ngrihet të gjithë në këmbë për ta luftuar në mënyrë që të mos përsëritet më. Kurse tek ne një heshtje e përgjithshme, duket sikur është bërë normale që brenda familjes, babai të vrasë fëmijën, prindërit të përdhosin fëmijën, fëmija të vejë dorë mbi babain, vëllai me vëllain të vritet për një metër vend, për një pronë të vogël, nganjëherë edhe për pikëpamje politike. I gjithë ky acarim që është lart, nuk është luftë apo shkëmbim idesh por një acarim atavik, agresiv, patologjik midis njerëzve, që shkon deri poshtë tek familjet dhe krijohet një klimë goxha nervoze. Ne duhet të zhdukim pikërisht këtë agresivitet, këtë mungesë tolerance, që e mban ndezur politika dhe e përçon në segmentet e të tjera të shoqërisë. Është dëm i madh kulturor, nuk ka të bëjë me mentalitetin e demokracisë, s’ka të bëjë me eksperiencën e vendeve të tjera, ju e përjetoni.
Duke u përqendruar tek problemet e brendshme të shoqërisë shqiptare, sivjet ju keni dhënë premierën e “Zoti Ibrahim dhe lulet e kuranit” të Eric-Emmanuel Schmitt. Pse pas Apologjisë së Sokratit ju zgjodhët një vepër të tillë dhe punuat 5 vjet për ta kthyer edhe këtë në monodramë? Çfarë mesazhes përcjell kjo monodramë?
Nga Sokrati në këtë periudhë 12-13 vjeçare kam lexuar, kam shfletuar, por edhe më kanë sugjeruar shumë veta monodrama. Më duket sikur kanë qenë të përafërta me atë që kisha bërë me Sokratin, kryesisht të karakterit filozofik. Nuk doja të përsërisja vetveten sepse do të thoja një gjë që tashmë e kam thënë. Kur pata fatin të lexoj të përkthyer “Zotin Ibrahim dhe lulet e Kuranit”, pashë që edhe pse ka shumë afërsi me Sokratin, mënyra e të thënit është krejtësisht ndryshe. Në qoftë se Sokrati flet për probleme të mëdha të organizimit të shoqërisë në nivelet e superstrukturës apo marrëdhëniet që ka superstruktura me bazën poshtë, “Zoti Ibrahim dhe lulet e Kuranit” flet për celulën e shoqërisë, jo vetëm për familjen, por ndoshta për atomin e shoqërisë, njeriun. Flet për mirësinë, tolerancën, dashurinë njerëzore, për dy njerëz të cilët janë krejtësisht të rëndomtë, të zakonshëm fare. Mbase një djalë i vogël që po deformohet falë disa kushteve familjare dhe një burrë që ka një dyqan në një lagje periferike të Parisit. Këta gjejnë njëri tjetrin mbi bazën e dashurisë, respektit dhe i japin kuptim jetës së tyre mbi bazën e mirësisë. Duket shumë e thjeshtë kur e tregon, por ka një thelb të jashtëzakonshëm. Ndonëse njëri është çifut dhe tjetri musulman ata ndërtuan një familje vërtetë shumë të bukur. Dhe ç’rëndësi ka që ai e kishte emrin Moisi dhe e ktheu në Muhamed. Rëndësi ka që ata gjetën njëri tjetrin, motivin për të jetuar e për të kontribuar me aq sa mundnin. Njëri si dyqanxhi me mirësinë e tij ktheu një fëmijë i cili po degradohesh si rezultat i disa kushteve jofatlume familjare të justifikueshme dhe tjetri, ky fëmijë, që gjeti kuptimin, dashurinë dhe respektin e jetës, motivin për të jetuar tek ky Ibrahim dhe u kthye në një qenie që kontribuon në dyqanin e tij në atë lagje të Parisit.
E thënë kështu, më vjen keq sepse e them banalisht, por brenda ka kaq shumë poezi, kaq shumë të vërteta sa jo pa arsye kjo vepër është vënë pothuaj në të gjitha vendet e Europës perëndimore. Francezët e kanë xhiruar film ku rolin e Ibrahimit e ka luajtur Omar Sharif. Unë e kam trajtuar si një monodramë dhe kam shumë kënaqësi t’u kujtoj bashkëatdhetarëve të mi që nuk është pasuri ajo që ne përpiqemi ta përfitojmë në mënyrë të pangopur, nuk është pasuria materiale ajo që e bën të pasur njeriun. Pasuria e vërtetë e njeriut është mbiemri, ajo që ai kontribuon në jetë, ajo pastërti mbi bazën e kontributit që ai i le brezave. Është shumë e rëndësishme për shoqërinë, për të gjitha llojet e shoqërive, por në mënyrë të veçantë për shoqërinë shqiptare zgjimi i faktit të të qenurit njeri.
Siç thatë edhe ju në këtë fushatë zgjedhore nuk është folur fare për artin e kulturën. Cila është gjendja e teatrit sot në Shqipëri? A ka prurje të reja? Kush mund të jenë rrugëzgjidhjet ndaj problematikave në këtë fushë?
Ne konstatojmë që publiku po i rikthehet dalëngadalë teatrit. Tashmë ka një publik që vjen e shikon, mbush sallën. Nuk flasim vetëm për premierën por edhe shfaqjet e rradhës shikohen, ka interes, merret ne telefon e pyetet. Kjo është një shenjë shumë e mirë. Shoqëria shqiptare po i rikthehet edhe ushqimit shpirtëror kaq të domosdoshëm.
Problematika ka, e para është fakti që nuk tregohet interes për teatrin dhe në gjendjen ekonomike që ndodhet sot nuk mund të mbijetojë dot pa një investim, sepse kostoja e biletës është shumë poshtë asaj reale të një shfaqjeje dhe nuk mund ta ngresh çmimin e biletës sepse nuk mund të vinë nënpunësit apo intellektualët që përbëjnë spektatorin aktiv të një teatri. Por mua më duket se kalon edhe më tej, siç ju thashë edhe më përpara, jo vetëm që nuk ka më plane për të ndërtuar teatro të tjerë, por edhe kur ka një të tillë për të bërë një teatër tek Qendra Ndërkombëtare e Kulturës, është me pikësynimin që të largohet Teatri Kombëtar nga godina ekzistuese dhe ajo të shembet për të ndërtuar një pallat biznesi. Kjo është tragjike.
Teatrot e rretheve janë lënë në mëshirë të fatit, në mëshirë të subjektivizmit të kryetarëve të bashkive. Nuk ka shumë fusha për zhvillimin e këtij segmenti, ku ne kemi një traditë me të vërtetë shumë të mirë, ndoshta edhe për filmin, sepse pavarësisht nga të këqijat e tij, ai sistem, duke investuar për arsye ideologjike në kinematografi dhe teatër, krijoi një plejadë, një shkollë aktrimi, një regjie, një teatri dhe një kinematografie, të denja për një shoqëri normale. Fakti që një pjesë e mirë e filmave edhe pse me veshje ideologjike pëlqehen nga të rinjtë tregon se kanë pasur një brendi artistike të shëndoshë e të mirë, por le të shpresojmë pasi shpresa vdes e fundit.
Shpresojmë një herë për zgjedhjet, për këtë hap aktual kryesor që njëra nga partitë të marrë përgjegjësinë patriotike, morale, shoqërore dhe të pranojë humbjen. Ajo do të jetë partia fituese në gjykimin tim për hir të kombit, pastaj gjërat e tjera hap pas hapi do të rregullohen. Ta shfrytëzojmë atë që tha Kadareja që koha po flet për ne, mos i vemë një barrierë. Jemi të gjithë të shqetësuar për atë që po ndodh në Shqipëri, dhe urojmë të kapërcehen këto gërçe dhe dikush të pranojë humbjen qoftë edhe për hir të atyre që sapo thashë.
Një pyetje që lidhet me origjinën tuaj kosovare. Gjatë kohës së luftës në Kosovë, keni bërë turne nëpër Europë për mbledhjen e fondeve. Sot a është justifikuar qëllimi sublim për të cilin ju dhatë kontributin tuaj?
Nuk jam në gjendje të them shumë për këtë. Ne e kemi bërë atë gjë me gjithë shpirt. Besomëni, ka qenë një experience jashtëzakonisht e rëndë. Në shumë prej sallave na nxirrnin përjashta policitë e vendeve përkatëse, në Zvicër, Gjermani, Suedi, nga frika se mos ishin vënë bomba prej ekstremistëve serbë. Atëherë kemi udhëtuar me mikrobuze gjatë natës sepse s’kishim kohë për të shkuar nga qyteti në qytet për të dhënë shfaqje për bashkëatdhetarët tanë të traumatizuar, kosovarë apo shqiptarë. Në atë periudhë ku nuk dihej, në ’98-tën flasim, cila do të ishte e ardhmja e Kosovës dhe e shqiptarëve.
Ne ashtu siç jemi një brez që ka patur problematika, mendoj që jemi edhe një brez fatlum sepse kemi përjetuar dy ngjarje jashtëzakonisht të mëdha, unike në jetën e një kombi: ndërrimin e sistemit nga një autokraci e skajshme, tashmë drejt rrugës së një demokracie, dhe së fundmi që Zoti na dha një sadisfaksion të madh të shikojmë çlirimin e Kosovës, shqiptarët, vëllezërit tanë, genin tonë zot në vendet e tyre të lashta. Në këtë pikëpamje, gjykoj që të gjithë ata që kanë dhënë kontributin e tyre, ashtu siç kemi dhënë edhe ne nga një milligram kontribut, u shpërblyen. Sidoqoftë, kontributin më madhor u përket atyre që dhanë jetën, që luftuan me pushkë në dorë, apo që qenë në ballë të luftës edhe me fjalë e penë. Këtë e konsideroj si fitore të jashtëzakonshme, prandaj them që të vemë atë ç’kemi në dorë, një shkop në rrotën e kësaj historie që ndoshta për herë të parë në qindra vjeçarë po flet në favorin tonë.
Ju bëni shfaqje në Shqipëri e jashtë saj, përveçse një aktor i shkëlqyer, ju jeni edhe një spektator i publikut tuaj. A vini re një ndryshim midis publikut në Shqipëri dhe atij emigrant?
Sot qe një eksperiencë vërtetë shumë e këndshme për mua. Para disa javësh kam qenë dy herë në Athinë për të shfaqur Sokratin dhe natyrisht midis spektatorit të shumtë grek kishte edhe bashkëatdhetarë tanë dhe kam vënë re që gjithmonë e më tepër emigrantët, ose më drejt, shqiptarët që jetojnë nëpër këto vende, janë gjithmonë e më afër dinjitetit, kulturës, aftësive dhe mundësive të tyre. Nëse gjatë viteve të kaluara përbënin një dhimbje të madhe sepse ikën, tashmë përbëjnë një garanci të madhe për ecurinë e kombit tonë.
Gjykoj që ju falë kësaj rruge që keni ndjekur për të treguar imazhin e vërtetë të Shqipërisë e të shqiptarëve nëpër botë, mund të bëni shumë. Duke njohur, duke qenë të hapur për atë që na pengon, që na mungon, dhe të ndërgjegjshëm që ne jemi unik përsa i përket vitalitetit, kapaciteteve, sakrificës, ndjenjës së të bukurës, mund t’u tregojmë të tjerëve esencën tonë. Të mos harrojmë as mirësinë e jashtëzakonshme që shfaqëm në vitin 1999, kur një popull prej 3 milionësh mbarti 800 mijë bashkëatdhetarë kosovarë. U përmirësua niveli i harmonisë midis njerëzve, s’pati më as vjedhje, as grindje, qe një mrekulli e vërtetë që tregonte që brenda geneve tona kemi një gjë që e meritojmë Europën. T’ia tregojmë këtë botës të gjithë së bashku. Ju mund të jepni një kontribut shumë të madh edhe për mbarëvajtjen brenda Shqipërisë, jo vetëm në pikëpamjen financiare, por edhe falë atij mentaliteti që keni fituar. Është shumë e rëndësishme edhe për ne. Organizohuni si gjithë të tjerët dhe na tërhiqni.
Ç’mendoni për çështjen e Akademisë Marubi që AlbaniaNews ka ndjekur gjatë muajve të fundit?
Ndoshta për Marubin do të ishte pak e vështirë, mbase mund të them që për çdo segment duhet parë me tolerancë kur flitet për kulturë dhe art. Unë po them vetëm një fjali për Marubin dhe për të gjitha fushat e tjera të artit e kulturës. Nëse gjykojmë politikanët tanë edhe për sistemin e taksave, kur është fjala për artin s’duhet të ketë fare të tilla sepse është ushqimi më i domosdoshëm që përcakton ecurinë tonë drej progresit.
Për fat të keq erdhi lajmi, kemi humbur sonte me Portugalinë. Kabashi, edhe pse i lodhur ndoshta nga intervista e kryer në një ambjent të ngrohtë e me shumë njerëz lëshon një “Mos mer” dhe pyet per rezultatin. 2-1 përgjigjet njëri prej nesh, dhe mbas një momenti heshtjeje pak të rëndë për të gjithë sportdashësit, aktori ngre zërin “Po paskemi bërë një gol… kemi humbur ngushtë, domethënë… prapë mirë është!”
Qeshim, të ndërgjegjshëm dhe me një ndjesi fatlume të pashpjegueshme, të gëzuar qe kemi kaluar rreth një orë me një person që në fund të intervistës di të na dhurojë të gjithëve një optimizëm të tillë.
