Teksti i Statuteve të Shkodrës i rizbuluar në vitin 1995 nga dorëshkrimet e Bibliotekës së Muzeut Correr në Venecia, mendohet të jetë kopjuar me përpikmëri nga teksti origjinal i ruajtur në Arkivin e Këshillit të të Dhjetëve të Venecias(Consiglio di Dieci), ndoshta pasi origjinali u humb fatkeqësisht për shkak të zjarreve që mbuluan pallatin Dukal (palazzo Ducale) në shekullin e XVI.
Teksti u kopjua nga një farë Marino Dulcichio rreth vitit 1504(siç ka dëshmuar ai që shkruan) të nesërmen e paqes së nënshkruar nga Venediku me Turqinë pas dhjetëra vitesh luftë.
Në të njëjtën periudhë kohore në Shkollën e Shqiptarëve në San Maurizio u ngarkua Vittore Carpaccio për të realizuar një cikël të bukur pikturash mbi jetën e Virgjëreshës Maria. Dhe jo rastësisht po në vitin 1504 doli në shtyp “De Obsidione Scodrense” i Marin Barletit, i cili u bë prift në tokën venedikase në vitin 1494 dhe u emërua pastor në Piovene, pranë Viçensës; vepra u botua nga Bernardino de Vitali, me prejardhje nga një familje me origjinë shqiptare.
Pra komuniteti shqiptar në Venecia në fillim të shekullit të XVI ishte i angazhuar për të mbajtur gjallë kujtimin e së shkuarës së tyre, nga më e largëta e gjer tek më e afërta, duke përkujtuar rolin strategjik në kufi të mbajtur nga Shqipëria në ngjarjet dramatike të gjysmës së dytë të shekullit të XV, nisur nga roli i jashtëzakonshëm që luajti Skënderbeu, “Ushtar i Krishtit”, e gjer tek rezistenca heroike anti-osmane që mbajti Shkodra dhe Drivasti në veriun e Shqipërisë.
Ripropozimi i tekstit të “Statuteve të Shkodrës” për mërgimtarët në tokat venedikase do të thoshte të rikujtohej periudha e lavdishme në të cilën ishin krijuar komunitetet qytetare në Shqipëri, në një kohë kur këto të fundit i bashkoheshin një rrethi më të gjerë mesdhetar- pra një rrethi europian- të marrëdhënieve ekonomike dhe kulturore.
Përveçse vendi i maleve, që në fillim të shekullit të XIV, Shqipëria ishte edhe vendi i qyteteve dhe i detit.
Nga leximi i Statuteve(një tekst i cili do ishte mirë të lexohej dhe studiohej në të gjitha strukturat shkollore shqiptare) del në pah imazhi i një komuniteti mesjetar tejet i civilizuar dhe jo rastësisht fjala e parë me të cilën fillon teksti është Liria.
Kështu reciton titulli i kapitullit të parë: “De la libertà de li forestieri a venir ne la Cità nostra a star”
Shkodra, zemra e tregtisë së asaj pjese të Europës qëndrore që lidh Baltikun me Egjeun, Shkodra e metabolizuar nga një rrjet ujor që e bën atë edhe një qytet detar, Shkodra që hyri nën zotërimin venedikas, por duke qenë shumë më përpara vendi i mbretërve ilir, Shkodra romake, Shkodra e mbretërve serbë: komuniteti i mërgimtarëve shqiptarë që mori pjesë në ceremonitë e paqes me Osmanët në fillim shekullin e XV nuk mund të mos prezantonte edhe madhështinë antike, shekullore të tokës mëmë, e tejmbushur me histori.
Ja përse teksti i Statuteve të Shkodrës paraprihej nga një Privilegj me të cilin Aleksandri i Madh, mirënjohës për ndihmën ushtarake të marrë, u jepte popujve që e banonin sovranitetin mbi tokat “nga ekstremi verior i Europës gjer në kufi me Italinë jugore”: më saktësisht bëhej fjalë për “popujt e fisit të shquar të ilirëve, të dalmatëve dhe të liburnëve” dhe të gjithë atyre që banonin nga “Danubi deri tek zonat e mesme të Trakës”, duke specifikuar se vetëm ata duhet të konsideroheshin pronarët e vërtetë të këtyre tokave: kushdo tjetër të kërkonte pronësinë duhej konsideruar si “shërbëtor” i tyre.
Privilegji i Aleksandrit i biri i Filipit mbret i Maqedonisë duhet të jetë lëshuar në “Aleksandri në vitin e dymbëdhjetë të mbretërimit”. Gjer më sot nuk dihet ende se kush e ka krijuar këtë tekst, i njohur edhe në shekullin e XIV; me disa rregullime dhe ndryshime të vogla, ai shoqëron themelimin e komuniteteve të ndryshme në zonën ballkanike ose më qartë të asaj zone të cilën kritika e kohëve të fundit, sipas studimeve të Francesco Leoncini-t, e konsideron si Europën qëndrore, duke riinterpretuar kështu edhe vendndodhjen gjeopolitike të Shqipërisë.
Në rastin e Privilegjit që shoqëron Statutet e Shkodrës nuk flitet për popujt sllave, të cilët as nuk citohen, por për popujt ilir sepse të tillë quheshin në shekullin e XVI banuesit e Shqipërisë nga mërgimtarët në Venedik: varianti në kodin venedikas është shumë domethënës.
Ky tekst ka pasur një qarkullim të gjerë, siç dëshmojnë kopjet e ndryshme të ruajtura në dorëshkrimet e Bibliotekës Marciane në Venecia, dhe rikthen mitin e krijuar ndër shekuj të Aleksandrit të Madh.
Nuk duhet harruar, përsa i përket pretendimive specifike mbi origjinën e tyre nga ana e shqiptarëve të mërguar në Venedik, edhe figura e veçantë e dajës së Aleksandrit: Aleksandri I i ashtuquajtur Molosi që, siç dihet, ishte edhe mbreti i Epirit dhe ikonografia e tij është lidhur së fundmi nga studiuesja Maddalena Bassani me statujën e vendosur në vitin 1606 në Bucintoro-n venecian që paraqet Skënderbeun.
Për të mos folur më tej për Olimpian, e ëma e Aleksandrit, me origjinë nga Epiri.
Ndërsa Giorgio Merula, humanist venecian, përcaktonte në vitin 1474 në shkrimin e tij “Bellum Scodrense” se: “Osmanët kishin pushtuar Maqedoninë, e cila nga “më të rinjtë” quhej Shqipëri”.
Pra Privilegji i Aleksandrit të Madh nuk është një tekst origjinal, ndoshta, në këtë rast, është “rishikuar” nga ndonjë punishte shkrimi në Padova në fillim të shekullit të XV ku ende vazhdonte ndikimi i Annio da Viterbo, i cili vite më parë kishte riprodhuar ex novo shumë dokumenta që më pas shpërndaheshin si të ishin origjinal.
Në Padova jetonte asokohe edhe Pietro Angeli, i mërguar nga Drivasti, i cili u përpoq të ringjallte kujtimin historik të vendit të tij. Dokumenti kontribuonte në krijimin e një “mit-historie” e cila paraqiste shqiptarët të lidhur me Aleksandrin e Madh përmes një testamenti ( siç dëshmon qartë edhe Maddalena Bassano). Gjithsesi, Privilegji është një dëshmi shumë e çmuar për historinë e Shqipërisë, sepse hap një dritare specifike mbi problemin e ndërlikuar të origjinës së popullit shqiptar.
Në vitin 1532 Marin Sanudo shkruante në Ditaret e tij (Diarii), siç na kujton Stefano Trovato:
“E gjithë Shqipëria do të marrë një ditë emrin që mbante në kohën e Aleksandrit”.
Dhe në shekullin e XIX Niccolò Tommaseo duke iu referuar Aleksandrit të Madh shkruante: “Nga Maqedonia, vendi i popujve ilir, doli shqiponja e fortë që me krahët e saj të rrufeshme e shtriu fluturimin gjer në Indi”.
Molosi, Olimpia, Aleksandri i Madh; Iliria, Epiri, Molosia, Shqipëria ;
Një skenar ballkanik i ndërlikuar ndër shekuj nga ndërhyrje dhe pretendime të llojeve të ndryshme.
Shënim bibliografik:
Ata që janë të interesuar të thellojnë argumentin, janë të ftuar të konsultojnë:
-“Statutet e Shkodrës të gjysmës së parë të shekullit të XIV me shtesa deri në 1469”, nën përkujdesjen e Lucia Nadin, me ese hyrëse nga Gian Battista Pellegrini, Oliver J. Schmitt, Gherardo Ortalli: të përkthyera në shqip nga Pëllumb Xhufi, Romë, Viella, 2002. Edicioni II, Tiranë, Wisdom University, Onufri, 2010.
-Lucia Nadin “ Mërgimet dhe integracioni. Rasti i shqiptarëve në Venecia (1479-1552), Romë, Bulzoni, 2008, përkthyer në shqip nga Pëllumb Xhufi, Tiranë, Shtepia Botuese “55”, 2008
– Stefano Trovato, “Miti i Aleksandrit të Madh mes sllavëve dhe shqiptarëve”, në AA. VV., “Ura dhe kufinj. Dita ndër-dishiplinore e studimeve, Venecia 20 tetor 2004, nën përkujdesjen e Andrea Bonifacio, Venecia, botimet EditGraf, 2005.
-Maddalena Bassani “Skënderbeu në Venecia. Sygjerime klasike në krijimin e një miti”, nga “Hulumtimi dhe rima. Shkrime për Lorenzo Braccesi-n” redaktuar nga Flavio Raviola, Maddalena Bassani, Andrea Debiasi, Elena Pastorio, Roma, L’Erma di Bretschneider, f. 123-139.
Shkruar nga Lucia Nadin. Publikuar në italisht në Albania News më datë 4 janar 2014. Titulli origjinal “Qualche precisazione sul Privilegio di Alessandro Magno, che precede gli Statuti di Scutari” .
Përkthyer në shqip nga Daniela Vathi
Diskutime mbi këtë artikull