Frascineto, në Kozenca të Kalabrisë, Itali – e quajtur në arbëresh, Frasnita – është një komunë prej 2208 banorësh.
Në Frasnita, në vitin 2014, është krijuar një shoqatë kulturore dhe turistike nga këta arbëreshë, e quajtur “Vorea”.
Përse ky emërtim?
Merr emrin e erës së Veriut – Borea (Vorea) – që fryn në atë lokalitet dhe, ashtu si flladi i erës që shpërndan freski dhe ripërtëritje të ndjesive pozitive, me të njëjtin qëllim është krijuar edhe shoqata: për ruajtjen, promovimin, shpërndarjen e mundësimin e njohjes kudo të gjuhës arbëreshe, të traditave, të riteve të tyre përkatëse fetare, të kulturës, muzikës, letërsisë, përrallave, legjendave tona të lashta e të përbashkëta, të kuzhinës dhe gatimeve tradicionale gjithashtu.
Në këtë shoqatë, me presidente, profesoreshën, e cila është edhe dekoruar nga Presidenti Nishani me titullin “Mjeshtër i Madh”,me motivacionin:
“Nëpërmjet këtij vlerësimi shprehet mirënjohja për të gjitha mësueset arbëreshe, këto misionare të vërteta të gjuhës dhe kulturës shqipe, të cilat bëjnë gjithçka për të ruajtur traditat dhe vlerat më të mira të trashëguara nga të parët përgjatë rrjedhave të shekujve”, janë të shumta veprimtaritë kulturore të organizuara dhe së fundmi, një rëndësi e veçantë po i kushtohet kursit të teatrit në arbëresh.
Po përgatiten dhe po vihen në skenë me shumë mjeshtëri e përkushtim, pjesë të letërsisë sonë të përbashkët, komedi, përralla, gojëdhëna, mite apo legjenda.
Për Albania News, Presidentja e Shoqatës “Vorea”, zonja Lucia Martino, u shpreh:
“Në vijim të aplikimit të ligjit 482, ”Norma mbi ruajtjen e pakicave kombëtare gjuhësore historike”, në shkollën time “Instituti E.
Koliqi” në Frascineto ( Frasnita), u vendos t’u propozohej nxënësve të shkollës 8-vjeçare, një veprimtari teatrale në gjuhën arbëreshe.
Unë u pajisa me njohuritë e duhura në këtë aspekt, për të realizuar një laborator teatral, kështu që, deri në vitin 2007, nxënësit e mi kanë zhvilluar të tilla veprimtari dhe kanë përfunduar vitin shkollor me shfaqje, njëra më e mirëpritur se tjetra.
Pas daljes sime në pension në vitin 2007, ngrita një grup teatral për të rritur dhe, në 2014, me lindjen e shoqatës” Vorea”, lindi një kurs i mirëfilltë teatri në gjuhë arbëreshe, i cili sheh të përfshirë në të, përveç meje, edhe eksperten Flavia D’Agostino për gjuhën dhe, Imma Guarasci për recitimin dhe regjinë.
Kjo veprimtari ka sjellë përfshirjen e shumë personave ( të rritur, të rinj e fëmijë) dhe gjithashtu, të territorit, me shprehje gjuhësore, pamje dhe tradita nga bota arbëreshe, me synimin për t’iu shmangur humnerës së harresës gjuhësore, e cila ka parë shpesh shumë gjuhë të lashta të përfundojnë në një mospërdorim të thellë apo të gjenden të përjashtuara ndaj veprimtarive të ndryshme kërkimore.
Shoqata jonë lind pikërisht me synimin për të ofruar ndihmesën e saj mbi ruajtjen, vlerësimin dhe përhapjen e karakteristikave tipike të territorit të Frascinetos, dhe në veçanti, të atyre të përkatësisë ndaj kulturës së pakicës kombëtare arbëreshe, që janë: gjuha, këngët dhe muzika, feja bizantino – greke, traditat popullore, kuzhina dhe çdo aspekt tjetër identiteti, që mund të cilësohet si i denjë për t’i kushtuar vëmendjen e duhur e që meriton. “
Po veçojmë njërën prej legjendave veçanërisht, e shfaqur me sukses kohët e fundit nga grupi teatral i shoqatës, atë të njohur si “Besa e Kostandinit”, apo “Kostandini e Doruntina”, në arbëresh, “Kostondini e Garentina”.
Siç ia njohim përmbajtjen të gjithë, një nënë kishte dymbëdhjetë djem e një vajzë. Djali i vogël, Kostandini i kishte dhënë fjalën nënës, që ndonëse motra e tyre do të martohej larg, sa herë që ajo të ndiente nevojën e një përqafimi me vajzën e saj, Kostandini do ta kishte mundësuar këtë e do ta kishte sjellë motrën pranë nënës së tyre. Ndodh që të gjithë djemtë e asaj nëne bien në luftë, dhe Kostandini, ndonëse kishte vdekur, sfidon vetë vdekjen, ringjallet aq sa për të shkuar e për të marrë motrën, për ta çuar tek nëna e tyre që kishte mall për vajzën.
Ai i “besës” është boshti rreth të cilit vërtiten shumë mite e legjenda shqiptare, një dukuri karakteristike e jona, dhe kjo legjendë, është nga më të njohurat pikërisht për këtë arsye. Prej këtu, në gjuhën arbëreshe përcjell emocione të veçanta.
